Büyük Samsun Yangını

Büyük Samsun Yangını, 1869 yılında tarihi adı Amisos olan ve bugün Samsun olarak adlandırılan yerleşimde meydana gelen afettir. Bu yangın kentte daha önce meydana gelen yangınlardan çok daha şiddetli olduğu için^[1] büyük yangın olarak nitelendirilmektedir.
3 Ağustos 1869 tarihinde meydana gelen yangına dair en önemli belge dönemin Fransa Samsun konsolosunun İstanbul'daki Fransız Büyükelçiliğine gönderdiği rapordur.^[2] Yangının tarihi, kapsadığı alan, verdiği zarar ve halkın durumu bu rapor sayesinde kesin olarak bilinmektedir. Buna göre yangın bugünkü Samsun Büyükşehir Belediyesi binasının karşısında bulunan Süleymaniye Medresesi'nde başlamış, civardaki petrol ürünleri satılan bir dükkâna ulaştığında da güçlenerek devam etmiştir. 5 Ağustos 1869 tarihinde gönderilen raporun tam metni şu şekildedir:

Yangında şehrin 415 evi yandı. Bütün Samsun halkı çok üzgün ve perişan durumdadır. 2 gün önce saat 10'a doğru yangın çığlıkları şehrin merkezinden yükselmeye başladı. Yangının yeri ve çıkış nedeni hakkında birkaç çelişik yorum var. Bunları anlatmıyorum çünkü hangisinin doğru olduğu henüz belli değil. Yangın tedbirsizlik sonucu çıkmış ve yangının çıkış yerinin bitişiğinde petrol ürünleri satan dükkandaki petrolle dolu variller ateş alarak yangın süratle büyümüş. Yangının bu derece büyük olmasının nedeni de bu imiş. Dükkan tahtadan yapılma bir handa yer aldığından dolayı bu han da tamamen yanarak kül oldu.
Aynı zamanda güneyden esen şiddetli rüzgar da yangının etrafa sıçramasını ve söndürme çalışmalarının etkisiz kalmasına neden oldu. Tahtadan yapılmış olan evler ve dükkânlar tamamen yandı.
On cami ve beş büyük han da yananlar arasında. Bu hanlardan Taşhan, taştan yapılma ve sağlam bir bina olduğundan daha önceki yangınlardan da kurtulmuştu. Bedesten de Taşhan gibi sağlam binalar arasındaydı. Bu nedenle yangın sırasında yakın dükkânların malları bu iki binaya taşınmıştı ama Taşhan ve bedesten de yangından nasibini aldı. Burada bulunan dükkânların tamamı yok oldu. Taşhan ve bedestenden geriye yalnızca taşları kaldı.
Danişmendliler tarafından inşa edilmiş olan Samsun Kalesi'nde bulunan Kale Mahallesi içindeki tüm evler yani yaklaşık beş yüz ev tamamen yandı. Korkunç olan ise şehrin bu kısmındaki İç Kale denilen yerde Samsun Kalesi'nin cephaneliği vardı. Bu büyük felaketin cephaneliğe ulaşmamasına sevinmeliyiz. Yangının cephaneliğe sıçramaması Mutasarrıf Hasan Paşa'nın gayretleriyle oldu. Hasan Paşa şehrin diğer taraflarındaki yangını önleyemeyince tüm gayretini bu yöne yoğunlaştırdı. İç Kale de evler ve cephanelik iki kat sur içinde idi. Hasan Paşa askerleri ve zaptiyeleri cesaretlendirerek yangına doğrudan müdahalede bulunmalarını sağladı ve yangını durdurdu.
Buna rağmen şehirdeki bazı insanlar diyorlar ki, bunu ben de duydum "yetkililer bu yangın sırasında hiçbir şey yapmadılar". Fakat buna inanmayın, bu dedikodu büyük üzüntü ve perişanlıktan kaynaklanıyor. Çünkü halk çok perişandır. Yangını söndürmek imkânsızdı, bütün yetkililer ellerinden geleni yaptılar ve yapmaya da devam ediyorlar.
Yetkililer tarlalarda kurdukları kamplarda felaketzede halka yardım etmeye çalışıyorlar. Bunlara ekmek dağıtıldı. Felaketzedeler sığınacak bir barınak bulmaya çalışıyorlar. Yangın sonucunda ev sahipleri ve tüccarlar tamamen mahvolmuş ve her şeylerini yitirmişlerdir.
Bu yangın felaketzedelerine yardımın şehir dışından gelmesi gerekmektedir. Hükûmet desteğini bekliyoruz. Siz yardım gönderebilir misiniz? Eminim ki Samsun halkı çok minnettar kalacaktır.

—5 Ağustos 1869

Tetkik çalışmaları

Yangın sonrasında afetzedelere yardım ulaştırılmaya başlanmıştır. Yangın tetkik çalışmaları neticesindeyse İç Kale'nin içerisinde 173 ev bulunduğı, surlarının 6-8 metre büyüklüğünde ve 2 metre kalınlığında olduğu not edilmiştir.

Saathane Meydanı'na çıkan Bankalar Caddesi'nin yangın sonrası çekilen bir fotoğrafı.

Daha sonra Canik Vilayeti Baş Mühendisi Mösyö Briyo ve bir diğer mühendis Hırsan Efendi yangın tespitlerine başlamıştır. Tespit raporlarına göre 125.000 m²'lik alan yangından birinci derece etkilenmiştir. Yangın alanı içerisinde alan 500x250 metrelik bir alanda ise ahşap yapılardan geriye kalan hiçbir şey kalmamıştır. Toplamda ise 718 yapının zarar gördüğü ve bu yapılan 121.000 m²'lik alanı kapsadığı not edilmiştir. Bu alanınsa sahiplerine devredilerek 435 bina inşa edilmesi, geri kalan 4.000 m²'lik alana ise 280 dükkânın inşa edilmesi karara bağlanmıştır.

Afetzedelere yardım çalışmaları

Yangın gerçekleştikten bir ay sonra Eylül ayında Samsun'a gelen Trabzon valisi halkın mağduriyetini gidermek için bir komisyon görevlendirmiştir. İlk olarak gıda ve barınma gibi temel sorunlara çözüm bulmaya gayret etmiş, askerî birliklerden temin edilen yüz elli çadır ile kısa süreli de olsa halkın barınma sorununu çözmeye çalışmıştır.
Canik Mutasarrıflığı ve Canik Liva Meclisi yangında zarar görmemiş sayılı birkaç fırında ekmek yaptırıp halka dağıtılmasını sağlamış ve bu dağıtımı tutanaklar ile kayıt altına almıştır. Ayrıca kış yaklaştığından dolayı afetzedeler çadırlardan çıkarılarak ilk etapta okullara, kışlalara yerleştirilmiştir. Daha sonrasındaysa sınırlı sayıdaki okulların iskâna elverişli odalarına, dükkânlara, dükkân benzeri binalara ve evi zarar görmeyenlerin evlerine nakledilmişlerdir. Barınacak bir yer bulamayan aileler ise civar köylerde bulunan akrabalarının yanlarına göç etmişlerdir.^[3]

Kaynakça

Özel

1. ^ Altaylı, Alim (1967) (Türkçe). Samsun Tarihi. Samsun. 
2. ^ (Fransızca) Yangına dair. Samsun: La Turquie. 5 Ağustos 1969. 
3. ^ Erler, Mehmet Yavuz (1967) (Türkçe). Bir Kentin Yeniden Doğuşu: Samsun. Samsun. 

Genel

• Sarısakal, Baki. "1869 Büyük Samsun Yangını" (Türkçe) (.pdf). Samsun: bakisarisakal.com. 16 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110916142448/http://www.bakisarisakal.com/samsun%20yang%C4%B1n%C4%B1.pdf. Erişim tarihi: 27 Haziran 2011.