Maraş Katliamı, 19 Aralık ile 26 Aralık 1978'de Kahramanmaraş'ta meydana gelen Alevilere yönelik katliam. Resmi rakamlara göre yedi gün süren olaylar sırasında 105 Alevi öldürüldü. Alevilere ait 200'ün üzerinde ev yakıldı, 100'e yakın işyeri tahrip edildi. Yirmi üç yıl süren davalar sonunda 22 kişi idam, 7 kişi müebbet hapis, 321 kişi de 1–24 yıl arasında ceza almıştır. Katliamda önemli rol oynayan 68 kişiye ise ulaşılamadı.
[2] 12 Eylül Darbesi'ne sebep olan olaylardan biri olarak kabul edilmektedir. Kimi kaynaklara göre olayların başlamasında Türk-Kürt çatışması da etken olmuştur.
[3]
Kronoloji
Siyasal nedenlerle körüklenen Alevi-Sünni ayrılığının Kahramanmaraş'ta gerginliği tırmandığı bir dönemde, 19 Aralık'ta kentteki Çiçek Sineması'na, o dönemin ender milliyetçi filmlerinden biri olan, Cüneyt Arkın'ın başrol oynadığı
Güneş Ne Zaman Doğacak isimli filmin gösteriminde, saat 21:00'de patlayıcı madde atılması, olayların başlangıcı olmuştur.
[4] Bombalama eyleminin sol görüşlü kişiler tarafından yapıldığını gören
[5] kalabalık sağcı bir grup ile Türkoğlu ilçesinden gelen bir grup ülkücü
Kanımız Aksa da Zafer İslam’ın ve
Müslüman Türkiye sloganlarıyla seyirci kitlesini coşturarak Cumhuriyet Halk Partisi il merkezine, PTT ve
Tüm Öğretmenler Birleşme ve Dayanışma Derneği (TÖB-DER) binalarına saldırdı.Bombanın patlamasından hemen sonra, Ülkücü Gençlik Derneği Kahramanmaraş şube başkanı Mehmet Leblebici ve ikinci başkan Mustafa Kanlıdere'nin talimatları ile bombayı attığı iddia edilen Ökkeş Kenger, Ankara'ya Ülkücü Gençlik Derneğine telefon ederek
yardım talebinde bulundu.
Ertesi gün Alevilerin yoğunlukla oturduğu Yörükselim Mahallesi'nde bir kıraathane bombalandı. Bombalama sonucu kahvehanede bulunan mahalle sakinleri yerlere yattı. Bomba şans eseri kahvehane penceresinin altındaki betona isabet ederek kahvehaneye girmedi. Olay sonucunda Gıjgın Dede adlı bir mahalleli vefat etti. 21 Aralık öğle saatleri Hacı Çolak ve Mustafa Yüzbaşıoğlu adlı iki sol görüşlü Alevi öğretmen silahlı saldırı sonucu yaşamlarını yitirdi. O zamanki Kahramanmaraş valisi Tahsin Soylu
[6] kentte askeri güç gönderilmesini istemiş, ancak talebi uygun görülmemiştir. 22 Aralık'ta öğretmenlerin cenazelerinin getirildiği camide bulunan sağcı bir grup, ölenlerin cenaze namazının kılınmasına karşı çıkarak engelledi ve kalabalığın dağılması ile cenazeler ortada kaldı. Güvenlik güçlerinin müdahalesi ile karşılaşmayan sağcı grup, kent çarşısına yürüyerek orada toplanmış olan Aleviler ve Sünnilerle çatışmaya girdi. Çatışmalarda üç insan öldürüldü.
22 Aralık gecesi sağcı gruplar Sünni mahallelerinde Alevilerin ertesi gün silahlı saldırı yapacağını iddia ederek, kitlesel biçimde silahlanılmasını sağladılar.
[7] Aleviler de silahlanarak, çıkan olaylara cevap niteliğinde saldırılara hazırlanıyorlardı.
[8] 23 Aralık'ta Kahramanmaraş'taki olaylar tarafların karşılıklı çatışmalarına dönüştü.
24 Aralık'ta saldırıların polis kuvvetlerine yönelmesi üzerine, polis ile halk arasında çatışmayı önlemek amacı ile kentteki bütün polisler görev dışı bırakıldı. Sünni kesim bundan istifade ederek Aleviler üzerindeki baskılarını arttırdı. İnsanlar galeyana gelmiş, durum kontrolden çıkmış ve il genelinde kaos ortamı yaşanmıştır. Günlerce süren karşılıklı saldırıları önlemek amacı ile Kayseri ve Gaziantep'ten askeri birlikler gönderildi.
Maraş olayları patlak verdiğinde CHP iktidar, Bülent Ecevit ise başbakandı. Olaydan sonra CHP’nin içişleri bakanı İrfan Özaydınlı yaptığı açıklamada olayların sebebinin
sol örgütler olduğunu söyleyerek partisinden büyük tepki almıştır. Sonrasında da içişleri bakanlığından istifa etmek zorunda bırakılmış, yerine Hasan Fehmi Güneş getirilmiştir. Bülent Ecevit, olayların kendisini uzun süredir direndiği sıkıyönetim talebine zorlamak için kontrgerillalar tarafından çıkarıldığını bildirdi.
Olaylar nedeniyle Diyarbakır, İzmir, Suriye-İran-Irak gibi sınır boylarını çevreleyen iller de dahil olmak üzere birçok ilde sıkıyönetim ilanı gündeme gelmiş ve 26 Aralık 1978 saat 7.00'den itibaren İstanbul, Ankara, Kahramanmaraş, Adana, Elazığ, Bingöl, Erzurum, Erzincan, Gaziantep, Kars, Malatya, Sivas ve Şanlıurfa olmak üzere, toplam 13 ilde sıkıyönetim ilan edilmiştir. Daha sonra bu illerin sayısı arttırılmıştır.
[9]
Saldırılar sonucunda resmi verilere göre 150 kişi öldürüldü, 176 kişi yaralandı, Alevilere ait 200'ün üzerinde ev yakıldı. 100'e yakın işyeri tahrip edildi.
[10] Resmi olmayan beyanlara göre ise ölü sayısı 500'e yakındır.
[11] Şeyh Adil Mezarlığı'nda topluca defnedilen kurbanların defin yerinin tam olarak neresi olduğu ve defin tarihinde dini tören yapılıp yapılmadığı bilinmemektedir.
[12]
Yargılama
Sıkıyönetim mahkemelerinde açılan davalar 1991 yılına kadar sürmüş, çoğunlukla sağ ve aşırı sağ görüşlü olarak nitelenen toplam 804 kişi hakkında dava açılmıştır. Sanıklardan 29 kişi idam, 7 kişi müebbet hapis, 321 kişi de 1-24 yıl arasında hapis cezaları ile cezalandırılmıştır. İdam ve müebbet hapis cezaları dışındakilere 1/6 oranında cezai indirim uygulanmış ve cezaları azaltılmıştır. Sıkı yönetim mahkemesinin kararı Yargıtay tarafından bozulmuş, yeniden yapılan yargılama sonucunda idam cezaları uygulanmamıştır.
Katliamın müdahil avukatları Ceyhun Can 10 Eylül 1979'da, Halil Sıtkı Güllüoğlu 3 Şubat 1980'de ve Ahmet Albay 3 Mayıs 1980'de öldürüldü.
[13]
Ceza alanların cezaları da 1991 yılında çıkarılan Terörle Mücadele Kanunu nedeniyle ertelendi ve daha sonra da serbest birakıldılar.
[14] Bu kişilerden bazıları daha sonra milletvekili olarak TBMM çatısı altında yer aldılar.
[15][16]
O zamanın CHP milletvekili Oğuz Söğütlü, Kahramanmaraş'ta yaşananların açık soykırımdan başka bir şey olmadığını, Alevi nüfusun yüzde 80'inin kenti terk ettiğini iddia etti
Olayın bir numaralı sanığı Ökkeş Kenger yargılanıp beraat etti ve soyadını Şendiller olarak değiştirdi. Daha sonra 1991 yılında Refah Partisinden 19. Dönem Kahramanmaraş milletvekili seçildi.
[17]
Devlete ait gizli rapor
Basına ve kamuoyuna yansıyan iddialara göre, olayların ardından istifa eden dönemin İçişleri Bakanı İrfan Özaydınlı katliamın açığa çıkartılması için özel bir ekip görevlendirdi, hazırlanan ayrıntılı rapor İçişleri Bakanlığı'na sunuldu, ancak raporun içeriği gizli tutuldu.
[18][19][20] Raporda katliamın planlayıcılarının "26 seyyar piyango bayisi görünümünde şehre geldikleri saptanmıştır" denildiği ve Bahçelievler katliamı sanıklarından Ünal Osmanağaoğlu, Haluk Kırcı, Bünyamin Adanalı, Ahmet Ercüment Gedikli gibi isimlerin katliamın yaşandığı günlerde Kahramanmaraş'ta olduklarının kaydedildiği öne sürülen iddialar arasındadır.
[18]
Popüler kültürde
Orhan Eskiköy ve Zeynel Doğan'ın yönettiği ve Maraş Katliamı'ndan etkilenen Kürt-Alevi bir ailenin hikayesini ele alan
Babamın Sesi, 2012'de Türkiye'de gösterime girdi.
TRT 1'de yayınlanan Yedi güzel adam dizisi bu olayları konu almaktadır.
atv'de yayınlanmış olan Hatırla Sevgili dizisinin bir bölümü bu olaya ayrılmış, dizinin bazı karakterleri de olayların ortasında kalmış şekilde tasvir edilmiştir.
Kaynaklar
- ^ http://arsiv.ntv.com.tr/news/126224.asp?cp1=1
- ^ Maraş katliamı, Radikal
- ^ http://www.radikal.com.tr/turkiye/mite_gore_maras_olaylari_turk_kurt_catismasiymis-1086405
- ^ Filmin yönetmeni Mehmet Kılıç röportajı
- ^ http://www.belgeyayinlari.com/detay.php?id=191
- ^ Kahramanmaraş Valiliği Valilerimiz Sayfası
- ^ http://www.belgeyayinlari.com/detay.php?id=191
- ^ http://www.belgeyayinlari.com/detay.php?id=191
- ^ Belgenet:26 Aralık 1978'de Kahramanmaraş olayları
- ^ http://www.sabah.com.tr/Gundem/2011/12/22/katliami-ilk-kez-yayinlanan-goruntusu
- ^ http://www.idefix.com/kitap/maras-kiyimi-aziz-tunc/tanim.asp?sid=SB873XUEJK7KHCWYT5DQ Tunç, Aziz, Maraş Kıyımı]
- ^ Mezarları kaybedene dava yok. Radikal (16 Mart 2014). En son 16 Mart 2014 tarihinde erişildi.
- ^ "Sevgili dayım", Radikal, 22 Temmuz 2012. 25 Temmuz 2012 tarihinde erişildi.
- ^ Mesut Yılmazın Konuşması(29/11/1994)
- ^ TBMM Genel Kurul Tutanağı XIX. Dönem 4. Yasama Yılı 3. Birleşim(07/09/1994)
- ^ Haber SütunBBP kurucularından Ökkeş Şendiller istifa etti""(15/01/08)
- ^ Zaman gazetesiMaraş olayları tezgâh, yüzleşmek istiyorum (20/04/08)
- ^ a b Mavioğlu, Ertuğrul. "Maraş katliamında derin tartışma", Radikal (7 Ocak 2007). 10 Mart 2012 tarihinde erişildi.
- ^ Akçura, Belma, "Maraş katliamının gizli dosyaları açılsın", Milliyet (22 Aralık 2008). 10 Mart 2012 tarihinde erişildi.
- ^ TBMM Tutanak Dergisi 51. Birleşim, TBMM (29 Ocak 2009). 10 Mart 2012 tarihinde erişildi.]
Kayıtlar
