Kanlı 1 Mayıs veya 1 Mayıs Katliamı

Kanlı 1 Mayıs veya 1 Mayıs Katliamı,^[1] 1 Mayıs 1977 günü Taksim Meydanı'nda kutlanan İşçi Bayramı'nda 34 kişinin hayatını kaybetmesi ve 136 kişinin de yaralanması ile sonuçlanan olaydır.^[3]

Arka plan

Türkiye'de 1 Mayıs İşçi Bayramı, ilk defa 1911 yılında Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde bulunan Selanik'te kutlanırken İstanbul'daki ilk kutlama 1912 yılında gerçekleştirildi.^[4] 1923 yılında 1 Mayıs'ın yasal olarak İşçi Bayramı ilan edilmesinden bir yıl sonra hükümet, kutlamaların kitlesel olarak gerçekleştirilmesini yasakladı. 1925 yılında çıkarılan Takrir-i Sükûn Kanunu ile de İşçi Bayramını kutlamaları tamamen yasaklandı.^[4]
Cumhuriyet dönemi ile birlikte yükselişe geçen işçi hareketi ile birlikte uzun yıllar kutlanamayan 1 Mayıs, ilk defa 1976 yılında Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) öncülüğünde 200 bin kişinin katılımı ile Taksim Meydanında gerçekleştirildi.^[4][1] 1977 yılına gelindiğinde ise Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu daha kitlesel bir kutlama için hazırlıklarına başlamıştı. Kutlamanın tertip komitesi, İstanbul Valiliği ve İstanbul Emniyeti ile yaptıkları görüşmeler sonucu iç güvenliği DİSK'in, dışarıdan gelecek güvenlik sorunlarını da emniyet güçlerinin sağlaması konusunda anlaştılar. Taksim Meydanı'nın ise ulaşım yönünden rahat ve merkezi olması sebebiyle kutlama yeri olması konusunda fikir birliğine vardılar.^[5]
Bu süreçte, 1 Mayıs'a DİSK'in politikalarına karşı çıkan bazı Maoist sol gruplar da katılmak istediklerini belirtti. DİSK, olay çıkartma olasılığı ve kendi disiplinlerini bozacağını düşündüğü bu grupları kutlama alanına almak istemese de daha sonra katılımlarını kabul etmek zorunda kaldı.^[5]
1 Mayıs öncesi dönemin gazetelerinin bir kısmında 1 Mayıs'ta olayların çıkacağı, insanların ölebileceği gibi bir takım köşe yazıları yayınlamaya başlamışlardı.^[5] Tercüman Gazetesi'nden Ahmet Kabaklı köşe yazısında kutlamalar ile ilgili; "Yarın 1 Mayıs. DİSK, TİP ve CHP militanları, yarın İstanbul, Ankara ve bütün yurdu kana bulaması mümkün kışkırtma ve tecavüz hareketlerine girişebileceklerdir. Polisle vuruşmalar muhtemeldir, cinayetler işlenebilir, mallara canlara kıyabilirler. Taktik icabı, kendi aralarında dövüşebilirler, saf vatandaşlar bu arada ölebilir." cümlelerine yer vermişti.^[5] Rauf Tamer ise 1 Mayıs 1977 tarihli yazısında; "Arabalar tahrip edilecek. Camlar kırılacak. İnşallah aldanırız, ama kanlar akacak" cümlelerine yer vermişti.^[5]

Olay

1 Mayıs 1977 günü İşçi Bayramı'nı kutlamak üzere çeşitli illerden İstanbul'a gelenler ile birlikte yaklaşık 500 bin kişi Taksim Meydanı'ndaki kutlamalara katıldı.^[6] Katılımın yüksek olması sebebiyle kortejlerin alana girmesi uzun sürmüş, konuşmalar da uzamıştır. Saat 19.00 sularında dönemin DİSK genel başkanı Kemal Türkler konuşmasının sonuna geldiğinde etraftan silah sesleri duyulmaya başlandı. Sular İdaresi binasının üstünden ve meydandaki otelin çeşitli katlarından açılan bu ateş sonucu insanlar panik halde kaçışmaya başladı, kısa bir süre içinde Intercontinental Oteli'nin (Bugün The Marmara Oteli) de üst katlarından da ateş açıldı.^[2][5]
İnsanlar panik halde kaçmaya çalışırken polis de ses bombaları ve panzerlerle kalabalığa müdahale etmeye başladı. Kalabalık, kaçmak için özellikle Kazancı Yokuşu'na yöneldi ancak burada bulunan bir kamyonun yolu tıkaması yığılmaya ve buna bağlı ezilmelere sebep oldu.^[2] 28 kişi ezilme ya da boğulma nedeniyle, 5 kişi silahla vurulma nedeniyle, 1 kişi de panzer altında kalarak toplamda 34 kişi^{[not 1]} yaşamını yitirdi, yaklaşık 130 kişi de yaralandı. DİSK'in yayınladığı listede ise 36 kişinin öldüğü belirtilmişti.^{[not 2][2][5]}

Sonraki gelişmeler

Olay sonrası 470 kişi göz altına alındı fakat hiçbirinin olayla ilgisi kurulamayarak serbest bırakıldılar. Tertip komitesi, bazı sendika ve sol gruplardan 98 kişi hakkındaki yargılamalar 14 yıl boyunca sürdü. Bu yargılamalardan kimse ceza almadı. Emniyet veya devlet yetkililerinden herhangi birinin yargılanmadığı dava zamanaşımına uğrayarak düştü. Bunun üzerine dava, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne taşındı.^[7] Bu güne kadar ateşi kimlerin açtığı tam olarak belirlenememiş ve olay aydınlatılamamıştır.^[7]

İleri okumalar

• Korhan Atay, 1 Mayıs 1977 İşçi Bayramı Neden ve Nasıl Kana Bulandı? (Metis Yayınları, 2013) ISBN 9789753429078
• Nail Güreli, 1 Mayıs 1977 Türkiye Devrimcilerinin 'İki 1 Mayıs' Belgeseli (Ozan Yayıncılık , 2006) ISBN 9789757891932
• Barış Yetkin, Kırılma Noktası 1 Mayıs 1977 Olayı (Otopsi Yayınları, 2005) ISBN 9789944596688

Notlar

1. ^ Bunlar arasında: Meral Özkol, Mültezim Oltulu (Mürtezim Örtülü), Ahmet Gözükara, Ziya Baki, Bayram Eği (Eyi), Diran Nigiz (Negis), Ramazan Sarı, Hacer İpek (Saman), Hamdi Toka, Nazan Ünaldı, Jale Yeşilnil, Bayram Çatak (Çıtak), Rasim Elmaz (Elmas), Mahmut Atilla Özbelen (Özveren), Leyla Altıparmak, Ercüment Gürkut, Kenan Çatak, Mustafa Elmas, Hatice Altun, Kahraman Alsancak, Kadriye Duman, Aleksandros Konteas (Kontuas), Hüseyin Kırgın, Mehmet Ali Genç, Ali Sıdal, Ömer Narman, Sibel Açıkalın, Garabet Ayhan, Hikmet Özkürkçü, Nazmi Arı, Kadir Balcı (Bağcı) ve Niyazi Darı bulunmaktaydı.
2. ^ Bu listede ise; Ali Yeşilgül, Mustafa Ertan, Yücel Elbistanlı, Tevfik Beysoy, Bayram Sürücü, Özcan Gürkan ve Hülya Emecan bulunmaktaydı.

Kaynakça

1. ^ ^{a b c} "Türkiye'de 1 Mayıs, 1 Mayıs'ta Taksim" (Türkçe). Cumhuriyet Gazetesi (cumhuriyet.com.tr). 30 Nisan 2016. http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/525222/Turkiye_de_1_Mayis__1_Mayis_ta_Taksim.html. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017. 
2. ^ ^{a b c d} Mavioğlu, Ertuğrul (1 Mayıs 2007). "30 yıl sonra kanlı 1 Mayıs (3)" (Türkçe). Radikal Gazetesi (radikal.com.tr). http://www.radikal.com.tr/turkiye/30-yil-sonra-kanli-1-mayis-3-812970/. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017. 
3. ^ Arslan, Rengin (30 Nisan 2014). "1 Mayıs 1977: Yaşayanlar ve arşivler anlatıyor" (Türkçe). BBC Türkçe (bbc.com). http://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/04/140430_1_mayis_1977. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017. 
4. ^ ^{a b c} "1 Mayıs nedir? İlk ne zaman kutlandı?" (Türkçe). Milliyet Gazetesi (milliyet.com.tr). 1 Mayıs 2015. http://www.milliyet.com.tr/1-mayis-nedir-ilk-ne-zaman-gundem-2052551/. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017. 
5. ^ ^{a b c d e f g} Mavioğlu, Ertuğrul (30 Nisan 2017). "30 yıl sonra kanlı 1 Mayıs (2)" (Türkçe). Radikal Gazetesi (radikal.com.tr). http://www.radikal.com.tr/turkiye/30-yil-sonra-kanli-1-mayis-2-812852/. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017. 
6. ^ "Police Crashes May Day Rally" (İngilizce). Bianet (bianet.org). 1 Mayıs 2007. http://bianet.org/english/politics/95399-police-crashes-may-day-rally. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017. 
7. ^ ^{a b} "1 Mayıs 1977 Neden ve Nasıl Kana Bulandı?" (Türkçe). Bianet (bianet.org). 1 Mayıs 2013. http://bianet.org/bianet/toplum/146248-1-mayis-1977-neden-ve-nasil-kana-bulandi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017. 

Dış bağlantılar

• Ertuğrul Mavioğlu yazı dizisi; 1-2-3-4-5-6-7-8-9 (Radikal Gazetesi)
• Sosyalist Barikat Dergisi 12. Sayı "1 Mayıs 1977 Katliamı"